Μουχαμάντ Γιουνούς: ὁ τραπεζίτης τῶν φτωχῶν

Μουχαμaντ Γιουνους: o τραπεζιτης των φτωχων

Ριζου Κωνσταντινου, Οἰκονομολόγου

            Τὸ Μπανγκλαντὲς εἶναι μιὰ ἀσιατικὴ χώρα στὰ ἀνατολικά της Ἰνδίας, ποὺ ἀνεξαρτητοποιήθηκε τὸ 1971. Ἔχει ἔκταση 144.000 τετραγωνικῶν χιλιομέτρων (τ.χ.) καὶ πληθυσμὸ περίπου 154.000.000 (2007) κατοίκους. Ἡ πυκνότητα τοῦ πληθυσμοῦ εἶναι σχεδὸν 1.070 κάτοικοι ἀνὰ τ.χ., ἀριθμὸς πολὺ μεγάλος (στὴν Ἑλλάδα εἶναι περίπου 80 κάτοικοι ἀνὰ τ.χ.). Εἶναι χώρα κατὰ βάση γεωργικὴ μὲ κύριο προϊόν τὸ ρύζι καὶ τὸ κατὰ κεφαλὴν εἰσόδημα ἀνέρχεται στὰ 1.400$. Πρωτεύουσα εἶναι ἡ Ντάκα.

         Ἡ φτωχὴ αὐτὴ χώρα μπορεῖ νὰ περηφανεύεται ὅτι ἕνας ἄξιος πολίτης της κέρδισε τὸ Βραβεῖο Νόμπελ Εἰρήνης γιὰ τὸ 2006. Πρόκειται γιὰ τὸν Μουχαμὰντ Γιουνούς, οἰκονομολόγο καὶ τραπεζίτη. Στὸ σκεπτικό της Ἐπιτροπῆς, ποὺ ἀπένειμε τὸ βραβεῖο, ἀναφέρεται: «Ἀποφασίσαμε νὰ ἀπονείμουμε τὸ Νόμπελ στὸν Μουχαμὰντ Γιουνοὺς καὶ στὴν Grameen Bank γιὰ τὶς προσπάθειές τους νὰ δημιουργήσουν οἰκονομικὴ καὶ κοινωνικὴ ἀνάπτυξη ἀπὸ τὰ χαμηλά. Βιώσιμη εἰρήνη μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ μόνο ἐφόσον μεγάλες ὁμάδες πληθυσμοῦ βροῦν τρόπους νὰ ξεφύγουν ἀπὸ τὴ φτώχεια. Ἡ μικροπίστωση εἶναι ἕνας τέτοιος τρόπος. Ἡ ἀνάπτυξη ἀπὸ τὰ χαμηλὰ ὑπηρετεῖ ἐπίσης τὴν προώθηση τῆς δημοκρατίας καὶ τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Κάνοντας πρὶν ἀπὸ 30 χρόνια μιὰ ταπεινὴ ἀρχή, ὁ Γιουνοὺς μετέτρεψε τὴ μικροπίστωση σὲ ἕνα σημαντικὸ ὅπλο ἐναντίον τῆς φτώχειας».

            Ὁ ἴδιος ὁ Γιουνοὺς ἀπαντώντας σὲ σχετικὴ ἐρώτηση σημειώνει: «Μὲ αὐτὴ τὴν ἐπιλογὴ ἔστειλαν στὸν κόσμο ἕνα πολὺ ἰσχυρὸ μήνυμα: τὴν ἰδέα ὅτι ἡ φτώχεια εἶναι μιὰ ἀπειλὴ γιὰ τὴν εἰρήνη. Ἀπὸ τὴ μεριά μου θέλησα νὰ ὑπογραμμίσω ὅτι ἡ φτώχεια εἶναι ἕνα γόνιμο ἔδαφος γιὰ τὴ βία, γιατί ὅσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ φτώχεια στὴν ὁποία ζεῖ κανεὶς τόσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ ἀπογοήτευση ποὺ συσσωρεύεται καὶ ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ γίνει καταστροφική. Προκειμένου νὰ μπορέσουν νὰ αὐξηθοῦν οἱ πιθανότητες γιὰ τὴν εἰρήνη πρέπει ἑπομένως νὰ μειωθεῖ ἡ φτώχεια. Ἐκεῖνοι ποὺ δὲν κατορθώνουν νὰ δοῦν τὸ δεσμὸ γιὰ τὸν ὁποῖο μιλῶ, ἀναρωτιοῦνται τί σχέση ἔχει ἡ φτώχεια μὲ τὴν εἰρήνη. Γι' αὐτοὺς ἡ εἰρήνη σημαίνει ἁπλῶς ἀπουσία πολέμου. Ἡ εἰρήνη ὅμως δὲν εἶναι μόνον ἡ ἀπουσία ἔνοπλων συγκρούσεων, ἀλλὰ εἶναι κάθε τόπος στὸν ὁποῖο δὲν καλλιεργεῖται ἡ συνήθεια νὰ βλέπουμε στοὺς ἄλλους τοὺς ἐχθροὺς ἢ τοὺς ἀντιπάλους ποὺ πρέπει νὰ καταστρέψουμε».

          Ὁ Μουχαμὰντ Γιουνοὺς γεννήθηκε στὶς 28 Ἰουνίου 1940 στὸ Μπαγκλαντὲς (τότε μέρος τῶν Βρετανικῶν Ἰνδιῶν). Σπούδασε οἰκονομικὰ στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ντάκας. Τὸ 1969 ὁλοκλήρωσε τὴ διδακτορική του διατριβὴ στὸ Πανεπιστήμιο Vanderbilt τῶν ΗΠΑ καὶ στὴ συνέχεια δίδαξε στὸ Middle Tennessee State University στὴν ἴδια χώρα. Ἐπέστρεψε στὸ Μπαγκλαντὲς μόλις ἀπέκτησε τὴν ἀνεξαρτησία του ἀπὸ τὸ Πακιστήν (1971) καὶ ἐργάστηκε στὴν κρατικὴ Ἐπιτροπὴ Σχεδιασμοῦ καὶ ἀλλοῦ. Συνέλαβε τὴν ἰδέα γιὰ τὰ «μικροδάνεια» πρὸς πολὺ φτωχοὺς ἀνθρώπους τὸ 1976. Τὸ 1983 δημιούργησε τὴν Grameen Bank, ποὺ κάνει αὐτὴν ἀκριβῶς τὴ δουλειὰ σὲ συστηματικὴ βάση.

             Τὴν ἰδέα γιὰ τὴ «μικροπίστωση» συνέλαβε τὸ 1974 σὲ ἕνα χωριὸ τοῦ Μπανγκλαντές, τὴν ἐποχὴ τοῦ μεγάλου λιμοῦ. Ἡ καρδιά του ράγισε μπροστά σε μιὰ κοπέλα 21 χρόνων ποὺ πουλοῦσε σκαμνάκια ἀπὸ μπαμποὺ κλαίγοντας βουβά. Κάθε πρωί, τοῦ εἶπε, ἀγόραζε τὰ καλάμια ἀπὸ μεσάζοντες, ἔπλεκε ἕνα κάθισμα, τὸ πουλοῦσε, πλήρωνε τὸν τοκογλύφο (μὲ τόκο 10% τὴν ἡμέρα) καὶ πάλι ἀπ' τὴν ἀρχή. Ἐργαζόταν 14 ὧρες καὶ ἔτρωγε σπάνια. Τὰ "κέρδη" της ἦταν μηδαμινά. Ὁ Μουχαμὰντ Γιουνοὺς ἔνιωσε ἀγανάκτηση. Ρώτησε τοὺς χωρικοὺς πόσα χρειάζονταν γιὰ νὰ πληρώσουν τὰ χρέη τους. Ἔμεινε κατάπληκτος ὅταν κάνοντας τὸ λογαριασμὸ διαπίστωσε ὅτι οἱ ὀφειλὲς γιὰ 42 οἰκογένειες ἦταν συνολικὰ μόλις 27 δολάρια. Ὁ Γιουνοὺς ἄνοιξε τὸ πορτοφόλι του καὶ μοίρασε στοὺς κατάπληκτους χωρικούς τα διπλάσια. Τὸν ἑπόμενο μήνα ξαναπῆγε. Πολλοὶ ἀγόραζαν κιόλας τὸ μπαμποὺ μετρητοῖς. Ἕνας εἶχε πάρει ἀγελάδα, ἄλλος εἶχε γίνει γαλατάς. Οἱ περισσότεροι τοῦ ἐπέστρεψαν τὸ δάνειο. Ὁ Γιουνοὺς τοὺς πρότεινε νέα χρηματοδότηση. Ἐκεῖνοι παραξενεμένοι δὲν πίστευαν σὲ ὅσα τοὺς συνέβαιναν.

        Τὸ 1976 ἵδρυσε τὴν Grameen Bank (γκρὰμ στὴ γλώσσα τοῦ σημαίνει χωριό). Σκοπὸς ἦταν ἡ χορήγηση μικροδανείων. Εἰσήγαγε τὸ σύστημα τῆς «μικροπίστωσης» (microcredit). Ἐγγυήσεις φερεγγυότητας δὲν ζητοῦνται ἀπὸ τοὺς δανειζόμενους. Ὁ μόνος ὅρος εἶναι ἡ ὑποχρέωση δανεισμοῦ ἀνὰ ὁμάδες τῶν πέντε καὶ ἡ ἀλληλοβοήθεια στὴν ἀποπληρωμὴ τῶν δανείων. Σήμερα ἡ Τράπεζα αὐτὴ ἔχει ἀναπτυχθεῖ σὲ πολὺ μεγάλο βαθμό. Τὸ 94% τῶν μετοχῶν ἀνήκει στοὺς δανειολῆπτες καὶ τὸ 6% στὴν Κυβέρνηση τοῦ Μπανγκλαντές. Ἔχει πάνω ἀπὸ 2.000 ὑποκαταστήματα σὲ περισσότερα ἀπὸ 69.000 χωριὰ καὶ τὸ προσωπικὸ ξεπερνᾶ τὶς 17.000 ἄτομα. Οἱ δανειολῆπτες εἶναι πάνω ἀπὸ 6,5 ἑκατομμύρια (τὸ 97% εἶναι γυναῖκες) καὶ οἱ συνολικὲς χορηγήσεις πλησιάζουν τὰ 4 δὶς €. Καὶ τὸ πιὸ σημαντικὸ οἱ κακοπληρωτὲς ἀνέρχονται μόλις στὸ 1%, ἐνῶ τὸ 64% τῶν δανειοδοτηθέντων ξεπέρασε τὸ ὅριο τῆς φτώχειας.

           Τὰ ἀποτελέσματα εἶναι ἐντυπωσιακά. Ὡστόσο ὅπως πάντα ἡ δράση φέρνει ἀντίδραση. Ὅπως παραδέχεται καὶ ὁ ἴδιος, ἔχει ἀποκτήσει ἀρκετοὺς ἐχθροὺς στὴ χώρα του. Οἱ θρησκευόμενοι θεώρησαν ἀντιισλαμικό τὸ νὰ δανείζονται καὶ νὰ στήνουν μικροεπιχειρήσεις οἱ γυναῖκες, οἱ ἀριστεροὶ ὅτι φέρνει τὸν ἀμερικανικὸ καπιταλισμὸ καὶ ἀπομακρύνει τὴν ἐπανάσταση, οἱ δεξιοὶ ὅτι εἶναι κομμουνιστὴς καὶ ξεσηκώνει τὸν κόσμο, οἱ πανεπιστημιακοὶ οἰκονομολόγοι ὅτι εἶναι ἀντιαναπτυξιακὸς καὶ πάει λέγοντας.

         Ἡ οἰκονομικὴ θεωρία εἶναι σαφής: «Βασικὸς σκοπὸς τῶν ἰδιωτικῶν ἐπιχειρήσεων εἶναι ἡ μεγιστοποίηση τοῦ κέρδους». Στὴ βάση αὐτὴ οἱ τράπεζες στὴ χώρα μας τὰ τελευταῖα χρόνια ἀπέκτησαν τεράστια κέρδη. Ἐπιδεικνύοντας δὲ ἕνα σκληρότατο πρόσωπο ἀπαιτοῦν ἀπὸ τοὺς ὀφειλέτες ἀκόμα καὶ μὲ ἔμμεση βία μέσω τῶν εἰσπρακτικῶν ἐταιριῶν τὴν ἐξόφληση τῶν ὀφειλῶν.  Ἀντίθετα ἡ Grameen Bank χωρὶς τὴν ἐπιβολὴ δεσμεύσεων καὶ ὑποχρεώσεων προάγει στὰ τοπικὰ πλαίσια τοῦ Μπανγκλαντὲς τὴν κοινωνικὴ ἐπιχείρηση καὶ τὸν λαϊκὸ καπιταλισμό. Ὁ Μουχαμὰντ Γιουνοὺς γιὰ τὴν χώρα του εἶναι ἕνας ἥρωας, ἕνα ἴνδαλμα. Ἔδειξε πραγματικὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τοὺς ἐξαθλιωμένους συμπατριῶτες του καὶ κατάφερε νὰ τοὺς ἐμπνεύσει τὴν προοπτικὴ ἑνὸς νέου ὁράματος, τὴν προοπτικὴ μιᾶς καλύτερης ζωῆς, ἑνὸς διαφορετικοῦ μέλλοντος μὲ λιγότερη φτώχεια. Στὴν προσπάθειά του νὰ προαγάγει τοὺς σκοπούς του σὲ διεθνὲς ἐπίπεδο ὁ Μ.Γιουνοὺς συνέστησε μαζὶ μὲ τὸν Νέλσον Μαντέλα, τὸν Κόφι Ἀνὰν καὶ τὸν Τζίμι Κάρτερ τοὺς «Global Elders», τοὺς «Δημογέροντες τοῦ κόσμου», οἱ ὁποῖοι δραστηριοποιοῦνται ὑπὲρ τῆς εἰρήνης καὶ τῆς ἀνάπτυξης. Συμμετέχει ἐπίσης στὸ Φιλανθρωπικὸ Ἵδρυμα τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν, ποὺ ξεκίνησε τὸ 1998 μὲ πρωτοβουλία τοῦ ἀφεντικοῦ τοῦ CNN Τὲντ Τέρνερ.  Ἔγινε διάσημος στὴ Δύση ἀπὸ τὸν Μπὶλ Κλίντον, ὁ ὁποῖος ὡς Κυβερνήτης τῆς Πολιτείας Ἀρκάνσας τῶν ΗΠΑ τὸ 1992 θέλησε νὰ ἀντιγράψει τὸ μοντέλο του. «Δὲν θὰ ἡσυχάσω ἐὰν δὲν τοῦ δοθεῖ τὸ Νόμπελ!» ἔλεγε καὶ ξανάλεγε ὁ πρώην πρόεδρος τῶν ΗΠΑ ἀπὸ τὸ 2002. Ἡ πολιτεία τοῦ Τέξας καθιέρωσε ἀπὸ τὸ 2008 τὴν 14η Ἰανουαρίου ὡς ἡμέρα Μουχαμὰντ Γιουνούς. Παρὰ ταῦτα, «ὁ τραπεζίτης τῶν φτωχῶν» δὲν ἔχει καμιὰ δυσκολία νὰ ἐκφράζει ἐλεύθερα τὶς ἀπόψεις του τόσο γιὰ τὴ θεοποίηση τῆς ἐλεύθερης ἀγορᾶς ὅσο καὶ γιὰ τὴν ἀμερικανικὴ ἐξωτερικὴ πολιτική. «Ἡ τρομοκρατία δὲν νικιέται μὲ στρατιωτικὲς ἐπεμβάσεις, ἀλλὰ μὲ τὸν ἀγώνα ἐνάντια στὴν οἰκονομικὴ ἐξαθλίωση τῶν λαῶν, ἡ ὁποία καὶ τὴν ἐκκολάπτει. Ἡ κυριαρχία τῆς ἰδιωτικῆς πρωτοβουλίας μὲ μοναδικὸ σκοπὸ τὸ κέρδος ἀπογυμνώνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἀξιοπρέπειά του».

http://www.eoede.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=506:2009-04-24-09-06-03&catid=96:rizoskonstantinos&Itemid=79